Waterkwaliteit

Deze webpagina gaat in op de kwaliteitseisen die in Nederland via wet- en regelgeving aan het drinkwater en de grondstoffen daarvoor worden gesteld, met inbegrip van de wijze waarop op die eisen wordt gecontroleerd en de wijze waarop de opbrengsten daarvan aan de overheid worden gerapporteerd.

Zie daarvoor:

De eisen die aan drinkwater worden gesteld

De kwaliteit van het drinkwater in Nederland dient te voldoen aan de wet- en regelgeving op dat gebied, in concreto de normen (parameters en bijbehorende maximum waarden) volgens de verschillende tabellen van Bijlage A van het Drinkwaterbesluit:

  • Tabel I. ‘Microbiologische parameters’ (7 parameters)
  • Tabel II. ‘Chemische parameters’ (36 parameters)
  • Tabel IIIa. ‘Indicatoren – Bedrijfstechnische parameters’ (15 parameters)
  • Tabel IIIb. ‘Indicatoren – Organoleptische/esthetische parameters’ (10 parameters)
  • Tabel IIIc. ‘Indicatoren – Signaleringsparameters’ (10 parameters)
  • Tabel IV. ‘Parameterwaarden voor radon, tritium en indicatieve dosis’ (3 parameters)

De tekst van het eerste lid van Artikel 26a ‘Overige voor consumenten ter beschikking te stellen informatie’ van subparagraaf 3.1.5 ‘Verstrekking, publicatie en archivering kwaliteitsgegevens’ van § 3.1 ‘Drinkwaterbedrijven’ van hoofdstuk 3 ‘De zorg voor de kwaliteit van drinkwater’ van het sinds  van de vigerende editie van het Drinkwaterbesluit luidt als volgt: ‘De eigenaar van een drinkwaterbedrijf draagt zorg voor het overeenkomstig artikel 17, eerste lid, van de Drinkwaterrichtlijn ter beschikking stellen aan consumenten van de informatie, bedoeld in bijlage IV van de Drinkwaterrichtlijn, op de in die bijlage bedoelde wijze, voor zover deze gegevens niet al op grond van artikel 26, tweede lid, ter beschikking worden gesteld.’ In dat Artikel 26a wordt dus verwezen naar het eerste lid van Artikel 17 en naar Bijlage IV van de Europese Drinkwaterrichtlijn (16 december 2020) . In dat Artikel 17 (‘Voorlichting van het publiek’) respectievelijk die Bijlage IV (‘INFORMATIE VOOR HET PUBLIEK’) staat het volgende (citaten).

‘De lidstaten zorgen ervoor dat passende, actuele informatie over voor menselijke consumptie bestemd water beschikbaar is, overeenkomstig bijlage IV, met inachtneming van alle toepasselijke gegevensbeschermingsregels.’

‘De informatie in de volgende punten wordt online ter beschikking gesteld van consumenten op een gebruikersvriendelijke en op consumenten toegesneden wijze en consumenten kunnen op een met redenen omkleed verzoek ook met andere middelen toegang tot deze informatie verkrijgen.

1) identificatie van de desbetreffende waterleverancier, het gebied waaraan en het aantal personen aan wie water wordt geleverd, en de waterproductiemethode, met inbegrip van algemene informatie over de toegepaste soorten waterbehandeling en desinfectie; de lidstaten mogen in overeenstemming met artikel 13, lid 1, van Richtlijn 2007/2/EG van dit vereiste afwijken;
2) de recentste monitoringresultaten voor de in de lijsten in bijlage I, delen A, B, en C, opgenomen parameters, met inbegrip van monitoring van de frequentie samen met de overeenkomstig artikel 5 vastgestelde parameterwaarden; de monitoringresultaten mogen niet ouder zijn dan één jaar, tenzij wanneer dit volgens de in deze richtlijn vastgestelde monitoringfrequentie wel is toegestaan;
3) informatie over de volgende, niet in bijlage I, deel C, opgenomen parameters en bijbehorende
waarden:
a) hardheid;
b) in water opgeloste mineralen, anionen/kationen:
— calcium Ca,
— magnesium Mg,
— kalium K;
4) indien sprake is van mogelijk gevaar voor de gezondheid van de mens, als vastgesteld door de bevoegde autoriteiten of andere betrokken instanties nadat de overeenkomstig artikel 5 vastgestelde parameterwaarden werden overschreden, informatie over het mogelijke gevaar voor de gezondheid van de mens en het daarmee verbonden gezondheids- en consumptieadvies of een hyperlink waarmee dergelijke informatie te vinden is;
5) relevante informatie over de risicobeoordeling van het watervoorzieningssysteem;
6) consumentenadvies, onder meer over manieren om het waterverbruik terug te dringen, in voorkomend geval, over manieren om naargelang de plaatselijke omstandigheden water op een verantwoorde wijze te gebruiken en over manieren om gezondheidsrisico’s ten gevolge van stilstaand water te voorkomen;
7) voor waterleveranciers die ten minste 10 000 m3 per dag leveren of ten minste 50 000 mensen bedienen, jaarlijkse informatie over:
a) de algemene prestaties van het watersysteem in termen van efficiëntie, en lekkagepercentages, zodra die informatie beschikbaar is en uiterlijk op de in artikel 4, lid 3, tweede alinea, bepaalde datum;
b) de eigendomsstructuur van de waterlevering door de waterleveranciers;
c) indien kosten worden teruggewonnen middels een tariferingstelsel, informatie over de tariefstructuur per kubieke meter water, met inbegrip van vaste en variabele kosten en kosten in verband met maatregelen uit hoofde van artikel 16, indien de waterleveranciers dergelijke maatregelen hebben genomen;
d) indien beschikbaar, een samenvatting en statistieken van door de waterleveranciers ontvangen klachten betreffende aangelegenheden die onder het toepassingsgebied van deze richtlijn vallen;
8) consumenten krijgen, op een met redenen omkleed verzoek, toegang tot historische gegevens voor de in de punten 2 en 3 genoemde informatie, tot tien jaar terug, indien beschikbaar, en niet eerder dan 13 januari 2023.’

De verschillende, in de tabellen van Bijlage A van het Drinkwaterbesluit opgenomen microbiologische, chemische en algemene parameters (in totaal 81) zijn toegelicht in zogeheten factsheets van een ‘Wegwijzer waterkwaliteit’ van brancheorganisatie Vewin. In die factsheets wordt per waterkwaliteitsparameter aangegeven welke grens- of maximum waarde van toepassing is, wat de grondslag van die grens- of maximum waarde is, wat de herkomst is van een stof of het organisme, hoe de consument hieraan wordt blootgesteld, wat de gezondheidskundige betekenis is en welke zuiveringstechniek(en) beschikbaar is/zijn om een stof of organisme (deels) uit het water te verwijderen of de concentratie of waarde van een parameter te reduceren. Ook wordt voor de verschillende parameters ingegaan op de aanwezigheid in en de monitoring van (bronnen voor) drinkwater.

De informatie (die soms moeilijk over te brengen en gevoelig van aard is) is in de factsheets leesbaar opgeschreven en voorzien van een algemene toelichting, zodat die een inhoudelijk en deugdelijk handvat geven aan waterprofessionals, voorlichters en management, en vrij gemakkelijk kan worden ‘vertaald’ ten behoeve van communicatieve doeleinden.

De laatste parameter van Tabel IIIc. ‘Indicatoren – Signaleringsparameters’ van Bijlage A van het Drinkwaterbesluit is ‘Overige antropogene stoffen’. Daaraan is de volgende Noot toegevoegd: ‘Met deze parameter worden stoffen bedoeld die niet behoren tot de andere parameters in deze tabel maar welke een bedreiging voor de drinkwatervoorziening kunnen zijn’. Bij die parameter zijn er de volgende factsheets (in alfabetische volgorde):

  • antibiotica-resistentie
  • contrastmiddelen
  • diergeneesmiddelen
  • drugs en barbituraten
  • EDTA
  • geneesmiddelen
  • hormoonverstorende stoffen
  • melamine
  • pyrazool

Ten slotte zijn er enkele factsheets voor andere in verband met drinkwater relevante zaken, die nergens expliciet worden genoemd:

  • asbest
  • microplastics
  • nanodeeltjes

De wijze waarop drinkwater op de gestelde eisen wordt gecontroleerd

In de Drinkwaterregeling is voor de verschillende parameters vastgelegd op welke onderdelen van de drinkwatervoorziening (winning, bereiding, opslag, transport en distributie, installaties) door de drinkwaterbedrijven moet worden gecontroleerd, met welke frequentie dat dient te gebeuren en welke bepalingsmethoden daarbij moeten worden toegepast. De geaggregeerde resultaten van deze wettelijke meetverplichtingen ten aanzien van de drinkwatervoorziening worden voor alle Nederlandse drinkwaterbedrijven geregistreerd in het zogeheten REWAB (REgistratie WAterkwaliteitgegevens Bedrijven), zie verder vakblad ‘H2O’ van november 2021. Afspraken in het kader van (de registratie van) die meetverplichtingen zijn vastgelegd in de rol van de beheerder ‘REWAB Gebruiksovereenkomst”.

Het gaat om een gebruiksovereenkomst tussen brancheorganisatie V.ewin namens de 10 Nederlandse drinkwater-bedrijven, de vier Nederlandse drinkwaterlaboratoria, RIVM, ILT en KWR Water Research Institute. Laatstgenoemde partij vervult de rol van beheerder.

van brancheorganisatie Vewin en onderliggende documenten (overeenkomst en documenten uitsluitend voor medewerkers uit de drinkwatersector beschikbaar). Ervaringen worden meerdere keren per jaar besproken met alle betrokkenen in de Beheerscommissie Overdracht Kwaliteitsgegevens (BOK) van de stuurgroep ‘Bronnen en Kwaliteit’ van genoemde brancheorganisatie, waarin vertegenwoordigers van de drinkwaterbedrijven, RIVM, ILT (Inspectie Leefomgeving en Transport, toezichthouder) en REWAB-gebruikers participeren. REWAB is een essentiële pijler onder het proces van registeren, archiveren en digitaliseren van de (openbare) waterkwaliteitsgegevens in Nederland. De drinkwaterbedrijven zijn wettelijk verplicht om jaarlijks (i) het uitgevoerde meetprogramma incl. meetgegevens en (ii) het voorgenomen meetprogramma voor het komende jaar te laten beoordelen door de inspectie (ILT).

Voor wat betreft wettelijke meetverplichtingen en bijbehorende onderbouwing van (afwijkende) meetfrequenties van parameters in drinkwater is door de Nederlandse drinkwatersector en de overheid het document

Om onduidelijke redenen is dit document niet openbaar beschikbaar.

(versie 2.2 van 28 juni 2023) opgesteld. Op grond daarvan kan situationeel een aangepast meetprogramma van toepassing zijn.

In het geval de grenswaarde of maximum waarde in drinkwater van een of meer parameters wordt overschreden, moet een drinkwaterbedrijf dit melden aan de toezichthouder (ILT). Ten behoeve daarvan is vanuit de overheid het volgende beschikbaar:

De grondstoffen voor de bereiding van drinkwater en de bewaking daarvan

De drinkwaterbedrijven hebben ook meetverplichtingen ten aanzien van de grondstoffen voor de bereiding van drinkwater (grondwater, oevergrondwater of oppervlaktewater). Een en ander is beschreven op de webpagina Publiekrechtelijke regelgeving bij Winning – Praktijkcodes Drinkwater Ook voor de verschillende grondstoffen voor de bereiding van drinkwater is het onder de vorige bullet genoemde document ‘Richtsnoer Risico-gestuurd monitoren’ van toepassing.

Gezien de subtitel daarvan is het eveneens onder de vorige bullet genoemde document ‘Meldprocedure normoverschrijding; Meldprocedure voor normoverschrijdingen in drinkwater of oppervlaktewater voor drinkwaterbedrijven’ ook voor oppervlaktewater als grondstof voor de bereiding van drinkwater van toepassing.

De bewaking van de kwaliteit van het oppervlaktewater gebeurt aan de Nederlandse grens primair door Rijkswaterstaat en wel op de meetstations bij Lobith (Rijn), Bimmen (Duitsland, Rijn) en Eijsden (Maas), zie Aqualarm. Bij de bewaking van de kwaliteit van het oppervlaktewater (voor de bereiding van drinkwater) wordt niet alleen een breed spectrum aan analytisch-chemische technieken ingezet, maar wordt ook gebruik gemaakt van:

  • biomonitoring (watervlooien, algen en mossels)
    Hierbij wordt verwezen naar de rapporten (i) BTO 2005.015 ‘Standardisation, quality assurance and data evaluation of on-line biological alarm systems; 1. Daphnia-toximeter (BBE-Moldaenke, Kiel, D)’, (ii) BTO 2005.036 ’Standaardisatie, kwaliteitsborging en data-evaluatie van on-line biologische bewakingssystemen; 2. bbe-algentoximeter (bbe-Moldaenke, Kiel, D.)’ en (iii) BTO 2010.015 ‘Standardisation, Quality Assurance and Data Evaluation of Online Biological Alarm Systems; 3. MOSSELMONITOR® (DeltaConsult, Kapelle, NL)’.
  • ‘HPLC-fingerprint’;
    De HPLC-UV-screeningsmethode wordt sinds de jaren negentig door de Nederlandse drinkwaterbedrijven (Evides Waterbedrijf en WML) en in tweede instantie ook door Rijkswaterstaat gebruikt, en is nog steeds actueel. Rijkswaterstaat heeft geïnvesteerd om de methode operationeel te maken als continue bewaking van het water van Rijn en Maas bij hun entree in Nederland. Daarnaast wordt de methode ingezet voor de kwaliteitsbewaking van het ingenomen Maaswater voor de bereiding van drinkwater. Tevens kunnen met deze methode nieuwe bedreigingen worden opgespoord. Ook wordt de methode ingezet om de effectiviteit van zuiveringsprocessen te volgen ten aanzien van organische microverontreinigingen, zonder de identiteit van alle pieken te kennen. Hetzelfde geldt voor de vergelijking van verschillende oppervlaktewateren en het volgen van de kwaliteit in de tijd.

In overleg met drinkwaterbedrijven en de Hoofdinspectie voor de Volksgezondheid heeft Rijkswaterstaat voor verontreinigende stoffen signalerings- en alarmeringswaarden vastgesteld. Als er sprake is van overschrijding van een of meer van deze waarden meldt Aqualarm dit aan de betrokken instanties, zoals waterbeheerders en drinkwaterbedrijven. Het alarm blijft in werking tot de ontvangst van de melding is bevestigd. Direct na een melding van Rijkswaterstaat wordt door de drinkwaterbedrijven het nodige onderzoek gestart (eventueel met ondersteuning van KWR Water Research Institute).

Via de zogeheten Watertelefoon (zie bijvoorbeeld Crisis expert team voor calamiteiten past structuur aan (h2owaternetwerk.nl), waarvoor binnen KWR Water Research Institute een interne handleiding bestaat) kunnen drinkwaterbedrijven en -laboratoria, en overheidsinstanties gedurende 24 uur per dag onderzoeksinstituut KWR Water Research Institute inschakelen voor ondersteuning in het geval van calamiteiten betreffende de drinkwaterkwaliteit en (dreigende) incidenten met chemische stoffen. Ook voor korte adviezen op het gebied van onder meer de winning en zuivering van water, de distributie van drinkwater en de kwaliteit daarvan kan 24/7 een beroep worden gedaan op de expertise van genoemd instituut. Het team van de Watertelefoon bestaat in 2022 uit totaal tien personen met een brede diversiteit aan kennis en ervaring. Zo zijn er deskundigen op het gebied van modellering, hydrologie, waterbehandeling, chemische en microbiologische analyse, chemie en microbiologie.